Binh ta'o bo'n

Phòng tránh táo bón ở người cao tuổi

Táo bón không phải là bệnh nhưng nếu chứng táo bón kéo dài,
xảy ra thường xuyên thì rất có thể là sự khởi đầu của một số bệnh như đại tràng, trĩ, viêm ruột...,
đó là các bệnh khó chữa khỏi hoàn toàn.
Để phòng và tránh táo bón, bạn cần chú ý ăn nhiều rau và trái cây giàu chất xơ,
như thế sẽ giúp cho quá trình tiêu hóa và đào thải các chất cặn bã dễ dàng hơn.
Ăn các bánh làm từ ngũ cốc và các loại hạt. Uống nhiều nước.
Nếu bạn đang dùng một số thuốc như các thuốc chống acid, trong thành phần có sắt và hợp chất sắt thì cũng có thể là nguyên nhân gây táo bón.
Chú ý việc dùng các thuốc thụt, tẩy cũng chỉ là biện pháp cuối cùng và phải có hướng dẫn, chỉ định của bác sĩ.
Vì các loại thuốc này nếu dùng thường xuyên sẽ làm cho ruột mất dần những phản xạ co bóp tự nhiên để đẩy phân ra ngoài,
làm cho cơ thể mất cân bằng về lượng các hợp chất có kim loại trong cơ thể.
(Theo SK&ĐS )

Chị Và Em

(Độc giả cần phải tham khảo thêm với Bác Sĩ Gia Đình của mình)

Không có gì khó chịu hơn là bị táo bón. Chẳng vậy, mỗi khi ghét ai, người ta thường mô tả người đó đại khái mặt mũi khó đăm đăm như đang bị táo bón.

Trước hết, điều quan trọng cần biết táo bón thường có thể là chỉ vì bị... táo bón, như không uống nước, không ăn rau cỏ trái cây đầy đủ. Nhưng có khi táo bón lại là triệu chứng của một bệnh quan trọng như ung thư ruột già. Nếu tự nhiên bị táo bón lâu hơn một hai ngày, không có lý do, hay có thêm những triệu chứng khác, nên kiếm bác sĩ gia đình kể chuyện... táo bón!

Nhiều thứ thuốc có thể gây táo bón như thuốc lợi tiểu (diuretics), thuốc giảm đau (analgesics), thuốc chữa cao áp huyết (antihypertensives), thuốc chữa bệnh điên (antipsychotics), thuốc chống buồn (antidepressants), thuốc chống dị ứng (antihistamines)... Nếu bác sĩ bắt đầu cho uống thứ thuốc nào đó, bị táo bón thì lý do thường vì thuốc.

Để tránh chứng táo bón khó chịu, có những phương cách sau:

1. ăn nhiều thực phẩm có nhiều chất sợi (fiber).
2. uống nước đầy đủ mỗi ngàỵ
3. khi thấy buồn đi nhà cầu, hãy đi ngay, không nên nán chuyện đó lạị
4. nên tập thói quen, dành một giờ giấc nhất định mỗi ngày để đi nhà cầu, tốt nhất là sau khi ăn sáng hay bất cứ bữa ăn nào khác trong ngàỵ
5 . vận động cơ thể thường xuyên
6. không nên dùng thuốc nhuận tràng (laxatives) trừ đôi khi bất đắc dĩ phải dùng.

Những điều trên đều rất giản dị và dễ hiểu, không cần bàn thêm, trừ điều thứ nhất.
Nếu cần chất sợi, vì ăn không đủ, có thể dùng những thứ thuốc mua tự do như Metamucil, Citrucel... Nhưng giản dị hơn, thiên nhiên hơn và... ngon hơn là ăn đồ ăn nhiều chất sợị
Có thể ăn nhiều thực phẩm như bánh mì hay bỏng (cereal) làm từ lúa mạch, lúa mì loại ít biến chế, loại còn nhiều chất cám (bran).

Tất cả các loại rau đều có nhiều chất sợi, làm nhuận trường ngoại trừ những loại khoaị Khoai sắn có lẽ nên xếp vào thức ăn loại bột (carbohydrate) như cơm, bánh mì hơn là rau cỏ.
Hai loại trái cây khô giúp nhuận trường khá tốt là mận (prune) và mơ (apricot). Đa số trái cây tươi đều làm nhuận tràng, nhưng cũng có thứ trái không nhuận tràng như chuốị Hai thứ trái cây dân Việt Nam ta thích ăn, ngược lại, còn có thể gây táo bón là quả hồng (persimmon) và quả ổi (guava). Hai loại quả này hình như gây táo bón vì có chất hóa học ta-nanh (tanin).
Hồng dòn ăn thích hơn hồng mềm vì... dòn. Ở Việt Nam, hồng chỉ có ở Bắc Việt. Trước "Giải Phóng", dân miền Nam chỉ được ăn hồng khô nhập cảng. Di cư qua Hoa Kỳ, mỗi mùa Đông, dân Việt hải ngoại được ăn hồng tươị Người Mỹ da trắng không thích hồng và nhiều khi họ để cho ngựa ăn. Những nhóm dân thuộc loại thiểu số ở Hoa Kỳ lại thích ăn hồng.

Ổi ở Hoa Kỳ, khó trồng và nếu có trồng được, coi bộ cũng không lấy gì ngon lành. Ở Việt Nam, nhiều ổi ngon. Ăn ổi nên chọn quả vừa chín tới, xanh quá bị chát mà chín quá lại ủng. Nếu còn hơi xanh, cắt ra chấm chút muối ớt thì tuyệt! Loại ổi ngon nhất là ổi xá lỵ, quả to và có thịt dòn. Một loại ổi ngon khác quả nhỏ, ổi hồng có thịt mầu hồng và dẻọ

Trong thơ tình Việt Nam không thấy ai bàn đến quả ổi có lẽ vì chuyện gây... táo bón, có vẻ không được thơ mộng lắm, ngoại trừ bài thơ sau:

Em mười hai tuổi tìm theo chị
Qua cầu bà Sấm bến cô mưa
Đi...
ngày tháng lụi
tìm không thấy
Giải yếm lòng trai mải phất cờ
Cách nhau ba bước vào vườn ổi
Chị xoạc cành ngang
Em gốc cây
-Xin chị một quả chín!
-Quả chín quá tầm tay
-Xin chị một quả ương!
-Quả ương chim khoét thủng
Lẽo đẽo Em đi vườn mai sau
Cúi nhặt chiều mưa dăm quả rụng

(Quả Vườn Ổi/thơ Hoàng Cầm)

Hoàng Cầm là một thi sĩ tiếng tăm lẫy lừng từ mấy chục năm trước với tập thơ
Bên Kia Sông Đuống và bản kịch thơ Kiều Loan.

Những bài thơ về Chị và Em của Hoàng Cầm như Quả Vườn Ổi, Cây Tam Cúc... đã được Phạm Duy viết nhạc nhưng ít người biết đến. Một bài thơ khác của Hoàng Cầm,
Lá Diêu Bông, cũng do Phạm Duy phổ nhạc. Bài này được nhiều người biết đến hơn vì nhạc điệu khá hay và có lẽ cũng vì có một nhạc sĩ khác Trần Tiến ở trong nước cũng viết nhạc theo ý thơ:

Váy Đình Bảng buông chùng cửa võng

Chị thẩn thơ đi tìm
Đồng chiều
Cuống rạ
Chị bảo
-Đứa nào tìm được lá Diêu Bông
Từ nay ta gọi là chồng
Hai ngày sau Em tìm thấy lá
Chị chau mày
-Đâu phải lá Diêu Bông
Mùa đông sau Em tìm thấy lá
Chị lắc đầu
trông nắng vãn bên sông
Ngày cưới chị
Em tìm thấy lá
Chị cười xe chỉ ấm trôn kim
Chị ba con Em tìm thấy lá
Xòe tay phủ mặt Chị không nhìn
Từ thuở ấy
Em cầm chiếc lá
đi đầu non cuối bể
Gió quê vi vút gọi
Diêu Bông hỡi!...
-ơi Diêu Bông!...

(Lá Diêu Bông / thơ Hoàng Cầm, 1959)

Lá diêu bông là lá gì? Trước Hoàng Cầm, không thấy có ai nói hay viết đến loại lá hay cây diêu bông. Sau Hoàng Cầm, người ta có nói đến lá diêu bông cũng vì bài thơ nàỵ Thành ra lá diêu bông có lẽ chỉ là một sản phẩm tưởng tượng của Hoàng Cầm.
Những ngày trước, vì không được phép lưu hành, tập thơ Đường Về Kinh Bắc của Hoàng Cầm chỉ được chuyền taỵ Năm 1996, Hoàng Cầm được phép xuất bản thơ ở Việt Nam và có tất cả mười bài thơ về... Chị và Em trong tập thơ 99 Tình Khúc của Hoàng Cầm.
Hãy đọc vài đoạn trong một bài thơ sau:

Cùng Em ngửa mặt lên xanh
Lá thông kim tỏa đôi mình ươm gai
Tê tê ngực nở bồi hồi
Gió thơm nắng cuốn nắng cười Em chi
...Một con bướm lửa đậu môi
Hai nhành hoa lửa chia đôi tay cầm
Ba tầng mây lửa trầm ngâm
Bốn con chim lửa đậu nhầm cỏ hoang
Trời quê Em vẫn thênh thang
Chiều mê bến lịm bàng hoàng chớp đông
Em cầm lấy cõi mưa nhung
Miên miên tơ óng xuôi vùng khe sâu
Em ngồi đâu Chị đứng đâụ..
...Ấp môi bóng cõi mưa dài
Khát thêm từng trận khát hoài tuổi thợ..
...Nằm trong mắt bão tuyệt trần
Mưa nhung từng cánh trắng ngần... Em bay... (Gọi Đôi/thơ Hoàng Cầm)
Thử đọc thêm một đoạn trong bài thơ khác, cũng trong phần thơ Chị và Em:
...Vắt áo nghe thầm tiếng vải kêu
Dòng dây vục mãi đêm hồ tinh
Ấp vú mình trần con dế trũi
Cành tre trải áo nép thân hình
Phấn mùa trăng thoa mờ sẹo tuổi
Ai rình Em
Ai ngó Em
Chợt rùng mình níu đêm trần trụi
Em đưa ai vào gai ân tình?
(Tắm Đêm/thơ Hoàng Cầm)

Đọc thơ mà thấy... rùng mình vì chất chứa nhiều... nóng bỏng của... Chị và Em!
American Academy of Family Physicians Health Notes 1993
BS Phạm Anh Dũng, ABFP
Santa Maria, California, ỤS.Ạ

T Á O B Ó N Ở N G Ư Ờ I C A O N I Ê N
(constipation IN ELDERS)
Bác Sĩ NGUYỄN VĨ LIỆT
Người Cầu Gỗ, Ninh Hòa

Nói chung, dù ít tuổi hay nhiều tuổi, những yếu tố chính ảnh hưởng đến táo bón là:

Thực phẩm thiếu chất sợi (low fiber diet) nên có ít phân.
Không uống đủ nước: trung bình một người uống 2 lít nước (litres) kể cả nước ngọt, bia rượu, canh…. Khi thiếu nước, phân bị khô nên khó đi cầu.
Thiếu hoạt động: khi cơ thể ta vận chuyển như đi bộ, các bắp thịt bụng co thắt và ép phân trong đại tràng chuyển động.
Không có thói quen đi tiêu mỗi ngày: khi phân tụ tập trong trực tràng (rectum) gần hậu môn tạo áp lực làm cơ vòng bên trong tự động mở ra và làm cho ta muốn đi tiêu. Nhưng cơ vòng bên ngoài điều khiển bởi não bộ, theo ý muốn của ta. Khi ta ngồi vào bàn cầu, chúng ta mở hậu môn ra (relax), phân mới đi ra ngoài được. Cho nên, ta nên ngồi trên cầu tiêu và mở hậu môn ra khoảng nửa giờ (1/2 hour) mỗi ngày dù không đi tiêu được.

Những nguyên nhân nào đưa đến táo bón?

Táo bón đơn thuần: thường không biết rõ nguyên do. Có thể do 4 yếu tố vừa đề cập trên: ăn thiếu chất sợi, uống không đủ nước, ít hoạt động, và không có thói quen đi tiêu. Hay mắc đi tiêu mà ráng nhịn thường xảy ra ở phụ nữ nhiều hơn.

Táo bón do hệ thống thần kinh trung ương (Central nervous system):

Ở người cao niên, tai biến mạch máu não xảy ra ở những nơi trên não dùng để điều khiển đại tràng và hậu môn làm mất đi sự co thắt và dãn nở của các cơ trơn trong đại tràng và cơ vòng (sphincters) của hậu môn. Ngoài ra sự yếu đuối của bắp thịt bụng và vùng xương chậu làm sự di chuyển của phân trong đại tràng cũng khó khăn.

Bệnh Parkinson hầu hết xảy ra ở người cao niên làm cho sự di chuyển thực phẩm trong hệ thống tiêu hóa chậm chạp đưa đến táo bón. Ngoài ra, thuốc trị bệnh này cũng gây ra táo bón.

Bệnh trầm cảm (suy nhược thần kinh - depression), bệnh lẩn (dementia & confusion states) làm sự nhận thức của bệnh nhân kém đi. Nhiều khi họ không biết nhà vệ sinh ở đâu và nín luôn. Những bệnh này xảy ra ở người cao niên rất nhiều.

Những bệnh ở cột tủy sống ở lưng có thể làm cho đại tràng bất động. Đó là chấn thương cột sống (spine injury) thường do bệnh loãng xương (osteosporosis) ở người cao niên bị gãy (fracture), bệnh ung thư cột sống, thiếu máu đến cột sống do nghẹt mạch máu, và bệnh teo cột sống (spinal cord stenosis) do bệnh thấp khớp (arthritis) xương mọc nhánh (osteophytes) hay viêm sưng đè ép vào cột sống. Những bệnh ở cột tủy sống làm mất thần kinh đối giao cảm (parasympathic) đi đến đại tràng và làm mất những nhu động (peristalsis) của ruột giúp cho phân di chuyển đến hậu môn.